ДЕРБЕДЕНЕВ Иларион Петрович [5 (18) маусым 1900 ж. – 3 тамыз 1945 ж.] – көрнекті қазақстандық ветеринария ғалымы-микробиолог, иммунолог және эпизоотолог, Семей ғылыми-зерттеу ветеринариялық аймақтық станциясының (СемҒЗВАС) ВИЭВ директоры (1930-1932 жж.), ҚазҒЗВИ ірі қара мал ауруларын зерттеу зертханасының меңгерушісі (1935-1938 жж.), НИУ нақты мүшесінің ісін орындаушы (1935), “Эпизоотология” мамандығы бойынша аға ғылыми қызметкер (1937), ҚазҒЗВИ бруцеллезді зерттеу зертханасының меңгерушісі (1938-1943 жж.), ветеринария ғылымдарының кандидаты (1940 ж.), ғылыми бөлім бойынша ҚазҒЗВИ директорының орынбасары (1943-1945 жж.).

И.П. Дербеденев Пенза губерниясының Инсар уезінің Спалеевско-Пятинский болысында, Верхняя Вязера ауылында шаруа отбасында дүниеге келді.

1912 жылы Пенза губерниясының Инсар уезінің Казеевка ауылында төрт сыныпты шіркеу-приход училищесін бітірді.

12 жасында Пенза губерниясының Инсар қаласындағы жоғары бастауыш училищесіне өз бетімен оқуға түсіп, оны 1917 жылы бітірді.

Сол 1917 жылы И.П. Дербеденев Инсар қаласындағы мұғалімдер семинариясына оқуға түсіп, оны 1920 жылы бітірді.

 Мұғалімдер семинариясында оқып жүрген кезінде ол уездік орталық кітапхананы басқарды, жеті жылдық мектепте математикалық пәндерден сабақ берді және уездік халықтық білім беру саясиағарту бөлімінің мектептен тыс білім беру нұсқаушысы болып жұмыс істеді.

1920-1922 жылдары РККА-да атқыштар полктерінде Қызыл Армия – саяси ағартушы лауазымында қызмет атқарды.

1922 жылы демобилизациядан кейін И.П. Дербеденев Ленинград қаласына келіп, алдымен Ленинград ауылшаруашылық институтының өсімдік шаруашылығы факультетіне түсіп, 1 жыл оқып, Ленинград мемлекеттік ветеринария институтының 1 курсына ауысты.

Ветеринариялық ЖОО-да 3 жыл бойы 38 теориялық пәндер тыңдады және 30 пән бойынша практикалық сабақтар орындады. 1926 жылы желтоқсанда И.П. Дербеденев “Пенза губерниясындағы өндірістік (ветеринариялық) тәжірибе” тақырыбында дипломдық жұмысты қорғады және оған ветеринария дәрігері біліктілігі берілді.

Институтты бітіргеннен кейін И.П. Дербеденев Пенза губерниясына Городищев уезінің 1-ші учаскесінің ветеринария дәрігері болып жұмысқа жіберілді, онда ол 1927 жылға дейін жұмыс істеді.

1927 жылы КАССР Қара-Қалпақ АҚ ОблЗУ эпизоотия және санитариялық қадағалау жөніндегі маманы болып ауыстырылды.

1928 ж. И.П. Дербеденев Семей қаласына көшіп келіп, ветеринариялық емхана меңгерушісі болып жұмысқа орналасты. Сонымен бірге ол ветеринариялық-зоотехникалық техникумға оқу бөлімінің меңгерушісі қызметіне қабылданды.

1930 жылы КАССР НКЗ бұйрығымен И.П. Дербеденев (СемҒЗВАС) ВИЭВ директоры болып тағайындалды, сонымен бірге ол ірі қара малдың ауруларын зерттеу зертханасының меңгерушісі және аға ғылыми қызметкері болды.

1930-1933 жылдары И.П. Дербеденев оқу бөлімін және ветеринариялық-зоотехникалық техникумның ветеринариялық бөлімін басқаруды жалғастырды. Оқытушы ретінде ол аталған оқу орнында да, фармацевтикалық техникумда да микробиология, эпизоотология, паразитология және басқа пәндер бойынша сабақ берді.

1932 жылы И.П. Дербеденев СемҒЗВАС директоры қызметінен босатылды, бірақ мал ауруларын зерттеу зертханасының меңгерушісі болып қалды.

1935 жылы И.П. Дербеденев ҚазҒЗВИ жұмысқа ауысты, онда оған ірі қара мал ауруларын зерттеу зертханасының меңгерушісі қызметі тапсырылды.

1935 жылдың қыркүйек айының соңында ЖЭВИ Ғылыми кеңесі И.П. Дербеденевке ветеринария ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін және и.д. ҒЗУ толық мүшесі атағын берді, оны 1937 жылдың 1 қаңтарына дейін ветеринария ғылымдарының докторы дәрежесіне диссертациясын қорғауға міндеттеді. ВИЭВ Ғылыми кеңесінің шешімі сол жылы “Кеңестік ветеринария” журналының 12 санында жарияланды. ВИЭВ-тің 1935 жылғы 13 қазандағы № 3206/25 хабарламасы негізінде ҚазҒЗВИ-де И.П. Дербеденевке и. д. ҒЗУ толық мүшесі және ветеринария ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін беру туралы 1935 жылғы 1 қарашадағы № 171 бұйрық шығарылды. Алайда, ғылыми дәрежелер мен атақтар берудің соңғы сатысы болған ВАСХНИЛ жоғары біліктілік комиссиясы И.П. Дербеденевке ғылыми-зерттеу институтының толық мүшесі и. д. атағын беруге ғана келісті, ал комиссия ветеринария ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін беруге қатысты өз пікірін білдірмеді.

1936 жылы 29 мамырда ВАСХНИЛ Біліктілік комиссиясы И.П. Дербеденевке “Эпизоотология” мамандығы бойынша аға ғылыми қызметкер ғылыми атағын бекітті.

Микробиология және иммунология саласындағы ғылыми зерттеудің озық әдістерімен танысу үшін И.П. Дербеденев 1936 жылдың қазанынан 1937 жылдың 1 қаңтарына дейін Ленинград қаласында КСРО Ғылым академиясының микробиология институтында ғылыми іссапарда болды.

1938 жылдың 1 наурызында ірі қара малдың ауруларын зерттеу зертханасының, бруцеллезді зерттеу зертханасына айналуына байланысты И.П. Дербеденев аталған ғылыми бөлімнің меңгерушісі болып ауыстырылды.

1939 жылы 27 желтоқсанда РККА Әскери-ветеринария академиясының Ғылыми кеңесінің отырысында (№11 хаттама) И.П. Дербеденев ветеринария ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін “Ірі қара малдың перипневмониясы кезіндегі вирус тасымалдаушылық” тақырыбында диссертациясын сәтті қорғады. 1940 жылы 10 қаңтарда оған ветеринария ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесі және тиісті құжат берілді.

1943 жылы қаңтарда И.П. Дербеденев ҚазҒЗВИ-ның ғылыми бөлімі бойынша директордың орынбасары қызметіне тағайындалды.

И. П. Дербеденев 36 ғылыми жұмыстың авторы.

1931 жылы И.П. Дербеденев әлемде алғаш рет ешкілердің жұқпалы плевропневмониясының (кебенек) қоздырғышының бактериялық сүзгілерден өту қабілетін анықтады.

Ол ірі қара малдың перипневмониясын нақты диагностикалау әдістерін, емдеу және иммундеу әдістерін әзірледі, аталған инфекция кезінде вирус тасымалдаушылық пен вирус бөлуді зерттеді.

Қазақстанда алғашқылардың бірі болып И.П. Дербеденев шаруашылықтарды бруцеллезден сауықтыру және бруцеллезбен ауырған жануарлардан сау төлдерді алу жөніндегі іс-шараларды әзірледі.

И.П. Дербеденев бруцеллалардың анитгендік құрылымын зерттеу бойынша іргелі зерттеулер жүргізді, соның негізінде ірі қара малдың бруцеллезіне қарсы өлтірілген вакцина әзірледі, жануарлардың бруцеллезін диагностикалау үшін антиген ойлап тапты және республиканың ветеринариялық тәжірибесінде кеңінен қолданылатын, жануарлардың бруцеллезінің алдын алу үшін гипериммунды қан сарысуы жасалды.

Көптеген жылдар бойы И.П. Дербеденев а.-ш. жануарлардың аса қауіпті жұқпалы аурулары, оның ішінде ірі қара малдың перипневмониясы және ауыл шаруашылық жануарларының бруцеллезі мәселелері бойынша ҚазССР ГУВ Наркомзем консультанты болды.

И.П. Дербеденевтің ең маңызды ғылыми еңбектері КСРО-ның көрнекті ветеринария ғалымдарының эпизоотологиясы мен монографиясы бойынша нұсқаулықтар мен Одақтық нұсқаулықтарға енді.